Narcistisch Misbruik: Wat Is Het Eigenlijk?

For English users: click here to listen to the English podcast about this article below.

Narcistisch misbruik is voornamelijk langdurig en structureel emotioneel en psychologisch misbruik. Soms mondt dit uit in fysiek of seksueel misbruik, maar dit is lang niet altijd het geval. Evengoed heeft narcistisch misbruik in veel gevallen ernstige gevolgen voor het slachtoffer, die bijna altijd een naaste van de narcist is.

Door een reeks aan manipulatietechnieken word je als slachtoffer steeds meer gebrainwasht, sociaal geïsoleerd, geïntimideerd, gekwetst, uitgeput, gemanipuleerd, bedrogen en vernederd. Dit proces gaat subtiel en geleidelijk. In het begin denk je een allesoverweldigende liefde gevonden te hebben, waarna je langzaam, eerst in kleine doses, vlagen van vernedering, verwarring en pijn ervaart. Dit wordt afgewisseld met korte momenten van intens aanvoelende ‘liefde’. Het misbruik, de manipulaties en vernederingen worden echter steeds erger en frequenter. Die afwisseling tussen liefde en pijn houdt het slachtoffer in constante vertwijfeling, waardoor hij of zij verslaafd raakt aan de dynamiek met de narcist, vaak zonder dit te beseffen.

Mensen die dit type misbruik plegen, hebben één of meerdere narcistische trekken of hebben de narcistische persoonlijkheidsstoornis. Het verschil is dat je de stoornis hebt als je volgens de DSM-5 structureel voldoet aan vijf of meer van de typische kenmerken van narcisme. Iemand die hier net niet aan voldoet, kan evengoed veel schade aanrichten.

Inhoud

• Schade bij het slachtoffer van narcistisch misbruik
• De naaste als doelwit
• Narcistische persoonlijkheidsstoornis: zelden een officiële diagnose
• Narcisten in de maatschappij
• Waar komt narcistisch misbruik voor?
• Narcisme en cultdynamiek
• Narcistisch misbruik: veel schadelijker dan gedacht
• Narcistisch misbruik: vaker voorkomend dan je denkt
• Hoe ziet narcistisch misbruik eruit?
• Hoe herken je of iemand lijdt onder narcistisch misbruik?
• Narcistisch misbruik is indirect ook fysiek misbruik
• Onwetendheid in de maatschappij over de gevolgen
• Slachtoffers worden nog vaak als schuldige gezien
• Het effect van narcistisch misbruik bij een doelwit
• Veelvoorkomende klachten als gevolg van narcistisch misbruik
• Tot slot

---

Opmerking: Overal waar ‘zij’ of ‘haar’ staat, kan dit ook ‘hij’, ‘hem’ of ‘zijn’ zijn wanneer het slachtoffer mannelijk is, en vice versa voor de narcist.

---

Schade bij het Slachtoffer van Narcistisch Misbruik

Narcistisch misbruik kan op veel, zo niet alle, gebieden van het leven van het slachtoffer een enorm schadelijk effect hebben: emotioneel, mentaal, fysiek, sociaal en financieel. Het is een zeer ingrijpende, traumatische ervaring voor het slachtoffer, die in veel gevallen niet in de gaten heeft dat ze überhaupt slachtoffer is van misbruik en daarbij vaak niet door de omgeving begrepen wordt.

Dit kan mannen en vrouwen overkomen, hoog- en laagopgeleid, jongvolwassen en volwassen. Sterke persoonlijkheden en minder sterke. Partner zijn van een narcist is voor velen erg traumatisch; er blijft weinig meer van je eigen persoonlijkheid over. Als kind opgroeien bij één of twee narcistische ouders is zeer schadelijk. Zo’n kind ontwikkelt later vaak problemen zoals complexe PTSS, relatieproblemen, depressie, angsten of verslavingen, maar ook fysieke klachten of ernstige ziektes. Of het kind ontwikkelt zelf de narcistische persoonlijkheidsstoornis.

Dit artikel richt zich voornamelijk op narcistisch misbruik in de liefdesrelatie.

De Naaste als Doelwit

Vaak is degene die het meest geconfronteerd wordt met het misbruik van de narcist een naaste. Dit is degene die het ware gezicht van de narcist te zien krijgt. Dit kan een kind zijn, een partner, familielid, collega of vriend(in). Mensen met de narcistische stoornis zijn niet gewoon een beetje moeilijk, ijdel of egocentrisch. Ze hebben een ernstige psychische aandoening die lastig te herkennen is in het dagelijks leven, maar bijzonder veel schade aanricht.

Kinderen en partners van narcisten kunnen naar de buitenwereld toe het perfecte plaatje spelen, net als de narcist zelf. Dit omdat je als kind en als partner hierin geen keus hebt. Zou je de ‘vuile was’ buiten hangen, dan heeft dit ernstige gevolgen. Zo lijkt een gezin waarin één of beide ouders narcistisch zijn naar de buitenwereld vaak een liefdevol, warm gezin. De waarheid is helaas het tegenovergestelde.

Narcistische Persoonlijkheidsstoornis: Zelden een Officiële Diagnose

Narcisten worden bijna nooit officieel gediagnosticeerd omdat zij zelf niet bewust lijden onder hun aandoening. De meeste narcisten zoeken geen professionele hulp, simpelweg omdat ze vinden dat er aan hen niets mankeert. Een enkele uitzondering is de kwetsbare, verborgen narcist, die meer richting de borderline-stoornis neigt. Deze mensen lijden wel aan hun stoornis, in tegenstelling tot de narcist.

Komt iemand met de narcistische persoonlijkheidsstoornis wel bij een psycholoog, vaak omdat de partner dit wil, dan zijn het meesters in het om de tuin leiden van ervaren psychologen. De narcist zal de therapie niet lang volhouden en er snel mee stoppen. Ze vinden de therapeut ‘waardeloos’ of therapie in zijn geheel onzin. Narcisme is lastig te diagnosticeren en vrijwel onmogelijk te behandelen. Er zijn uitzonderingen die zich bewust worden van hun patronen, maar dit zijn zeldzaamheden.

Narcisten in de Maatschappij

Veel narcisten functioneren ogenschijnlijk prima in de maatschappij. Sterker nog, vaak zijn ze juist heel succesvol, populair en weten ze iedereen om hun vinger te winden. Velen staan hoog op de ladder en hebben veel macht en status. Er is sprake van een spectrum, van mild narcisme tot kwaadaardig of sadistisch narcisme richting psychopathie of sociopathie.

Zorgelijk is dat narcisme in onze maatschappij vaak onbewust enorm beloond wordt. Hoe populairder, hoe meer status en macht, hoe meer aanzien en applaus. Voor een slachtoffer is dit een zeer eenzame en traumatische strijd. De buitenwereld ziet niet de destructieve, manipulerende kant van de narcist.

Waar Komt Narcistisch Misbruik Voor?

Narcistisch misbruik komt overal voor: in alle soorten relaties of sociaal contact en in elke laag van de maatschappij, over de hele wereld. Er zijn hoogopgeleide narcisten en slachtoffers, net zo goed als laagopgeleide. Narcisten aan de top, maar ook in de onderlaag van de bevolking. Narcisme komt voor bij mannen én vrouwen. Slachtoffers kunnen kwetsbare mensen zijn, maar vaak zijn het juist heel zelfstandige, sterke persoonlijkheden.

Er zijn geluiden dat narcisme vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen. In de praktijk zijn er net zoveel narcistische vrouwen als mannen. Mannelijk of vrouwelijk, beide zijn zeer schadelijk en gevaarlijk.

Narcistisch misbruik komt voor binnen gezinnen en families, in liefdesrelaties tussen partners—zowel hetero als homoseksueel. Het bestaat in werkrelaties en in vriendschappen, en in elke soort sociale situatie die je kunt bedenken. Bijvoorbeeld ook in geloofs- of andere gemeenschappen, verenigingen en clubs. In bedrijven, bij de overheid; kortom, overal waar mensen met elkaar omgaan.

Narcisme en Cultdynamiek

In sekten heerst een vergelijkbare dynamiek als binnen narcistische families, werk- en liefdesrelaties. Hier worden dezelfde manipulatie-technieken toegepast als de narcist binnenshuis doet. Veel cultleiders zijn dan ook narcistisch of psychopatisch. De dynamiek is vergelijkbaar met narcistisch misbruik binnen een familie of gezin.

In sekten zie je ook toxische, vaak kritiekloze blinde verering en aanbidding van de groep naar de cultleider, die hen manipuleert en domineert. Dit gebeurt zo charmant en overtuigend, met de dekmantel van liefde, dat niemand de manipulaties doorziet en het misbruik geleidelijk steeds erger wordt. In gezinnen met deze dynamiek of binnen liefdesrelaties zie je dit precies zo met familieleden of omstanders die de narcist bewust of onbewust steunen en niet doorzien.

Je ziet dit ‘aanbidden’ heel duidelijk bij meisjes die in de ban zijn van loverboys. Maar het ‘in de ban zijn van’ gebeurt net zo vaak bij volwassen vrouwen en mannen, ook intelligente en hoogopgeleide. Het heeft dan ook niets met intelligentie te maken. De gevolgen voor het doelwit zijn enorm schadelijk, maar ze kunnen hier lange tijd niet de vinger op leggen en dan is het te laat. Loskomen is extreem moeilijk.

Narcistisch Misbruik: Veel Schadelijker dan Gedacht

De gevolgen van narcistisch misbruik worden helaas nog ernstig onderschat en niet herkend door de maatschappij, professionals en zelfs de slachtoffers zelf. Sam Vaknin, een wereldwijd bekende professor en auteur, noemt narcistisch misbruik niet voor niets:

“Erger dan elke andere vorm van misbruik.”

Vaknin is een van de weinige zelfbewuste narcisten en legt als geen ander uit wat er in de gedachtenwereld van narcisten gebeurt. Hij heeft een eigen YouTube-kanaal waar hij vertelt over narcistisch misbruik. Hij doet er dus iets goeds mee, al geeft hij soms openlijk toe dat hij ook hiermee zijn eigen ego streelt.

Narcistisch Misbruik: Vaker Voorkomend dan Je Denkt

Narcistisch, emotioneel of psychisch misbruik komt veel vaker voor dan wordt beseft, in milde maar ook in ernstige vorm. Het sijpelt door in onze hele maatschappij: in het bedrijfsleven, de politiek, ons maatschappelijk systeem, religieuze en spirituele gemeenschappen, de media en artiestenland. Ja, soms zelfs in de zorg.

Slachtoffers hebben lang niet altijd in de gaten dat zij doelwit zijn van narcistisch misbruik. Ze voelen zich wel steeds angstiger en waardelozer, kleiner en gestrest, maar begrijpen niet goed waardoor. Dit komt omdat narcistisch misbruik geniepig is. Het gaat geleidelijk, is ongrijpbaar en lastig uit te leggen. Dit type misbruik verwart het doelwit; je raakt vast in een soort ‘brainfog’ (mist).

Als je er middenin zit, ben je er min of meer door verblind. Dit is de brainfog. Je verkeert in een soort hypnose maar ziet dit zelf niet. Dat wil niet zeggen dat je niet lijdt. Dat je het niet ziet of nog niet kunt zien, wil niet zeggen dat er geen schade ontstaat die steeds dieper raakt.

Hoe Ziet Narcistisch Misbruik Eruit?

Dat is het lastige; je ziet het niet aan de buitenkant. Slachtoffers kunnen lang volhouden dat alles goed met ze gaat, terwijl ze van binnen langzaam sterven en getraumatiseerd raken. De manipulaties, leugens, intimidaties en vernederingen gebeuren tussen de regels door. Sneaky, als een gladde slang die je niet kunt grijpen. En altijd daar waar anderen het niet zien of de context niet kennen.

Voor het slachtoffer voelt alles onzeker en angstig. Ze loopt constant op eieren, voelt zich steeds meer gestrest en angstig maar kan er niet de vinger op leggen waardoor dit komt. Het lukt ook niet dit aan anderen uit te leggen wat er mis is. Zelfs niet als ze wel het narcisme begint te doorzien. Dit aan anderen uitleggen die het niet kennen, blijkt ook onmogelijk. Daardoor sta je vaak geheel alleen.

Hoe Herken Je of Iemand Lijdt Onder Narcistisch Misbruik?

Hieronder volgen een aantal signalen waaraan je kunt zien of iemand emotioneel wordt mishandeld of gepest. Belangrijk: niet iedereen vertoont dezelfde signalen. Veel sterke slachtoffers tonen naar de buitenwereld helemaal niets, terwijl er innerlijk een enorme lijdensweg is. Schaamte en angst spelen vaak ook een rol om niets te laten blijken.

• Je ziet haar veranderen.
• Ze gaat er langzaam slechter en ongezonder uitzien.
• Ze gedraagt zich niet meer zoals voorheen.
• Ze uit tegenstrijdige dingen.
• Ze is gespannen en nerveus.
• Ze is sneller ontvlambaar of snel geïrriteerd.
• Of juist steeds meer stilletjes en teruggetrokken.
• Ze trekt zich terug uit sociale situaties.
• Er klopt iets niet aan haar gedrag; je kent haar zo niet.
• Ze heeft steeds minder energie, levenslust en onbevangenheid dan voorheen.
• Ze vertrouwt zichzelf en andere mensen niet meer; ze lijkt paranoia (maar heeft gegronde redenen om angstig te zijn).
• Ze verdedigt haar partner terwijl je voelt dat er iets niet goed zit tussen hen.
• Ze heeft concentratie- en slaapproblemen.
• Ze is er niet meer bij; kan niet goed aandacht meer voor anderen opbrengen.
• Ze twijfelt aan alles.
• Ze is vaak moe of uitgeput.
• Het licht verdwijnt uit haar ogen en houding.

En de narcist? Die mankeert niets en gaat vrolijk door met zijn leven. Hij lijkt de stabiele, de normale. Dat is zijn macht en zo houdt hij ook zijn omgeving voor de gek. Maar niets is minder waar. Zolang je zelf nooit geconfronteerd bent geweest met het ware gezicht van de narcist, kunnen de meeste mensen zich geen enkele voorstelling maken van het bizarre en ernstig schadelijke gedrag van de narcist, dat altijd achter de schermen plaatsvindt.

Narcistisch Misbruik Is Indirect Ook Fysiek Misbruik

Psychologisch, emotioneel of narcistisch misbruik is minstens net zo schadelijk als fysiek misbruik, zo niet schadelijker. Dit type misbruik dringt ontzettend diep door in je persoonlijkheid, gezondheid en alle aspecten van je leven. Indirect is narcistisch misbruik ook fysieke mishandeling omdat het je immuunsysteem en gezondheid zo ernstig aantast dat je er lichamelijk ziek door kunt worden.

Er zijn genoeg slachtoffers van narcistisch misbruik die tot zelfmoord worden gedreven of ten minste gedachten daarover krijgen omdat ze geen uitweg meer zien. Daarbij voelen ze vaak dat hun naasten hen niet meer begrijpen, geloven of hen zelfs gek vinden worden. Omdat hun leven in een dagelijkse hel is veranderd waar niemand zich iets bij kan voorstellen. Ook ik heb meerdere periodes zo diep gezeten dat ik geen uitweg meer zag.

Anderen plegen daadwerkelijk zelfmoord. Zo destructief kan emotioneel of psychologisch misbruik van narcisten en psychopaten dus zijn.

Veel slachtoffers ontwikkelen op langere termijn complexe PTSS, raken burn-out, worden depressief, krijgen angst- of concentratiestoornissen tot en met chronische of ongeneeslijke ziektes. Zo ernstig en onderkend zijn de gevolgen voor het doelwit van de narcist.

Je immuunsysteem wordt langzaam ondermijnd door de langdurige en grote hoeveelheid stresshormonen die door je lichaam razen, waaraan je niet kunt ontsnappen en die ook nooit tot rust komen. Zeer schadelijk voor niet alleen je mentale, maar zeker ook je fysieke gezondheid.

Onwetendheid in de Maatschappij over de Gevolgen

Te weinig mensen herkennen narcistisch misbruik. Te weinig mensen hebben enig idee waar een narcist toe in staat is. Bij bosjes trappen we stuk voor stuk in de charme en de vermoorde onschuld van narcisten, vooral de machtige types met invloed en aanzien. Maar ook de onzichtbare, verborgen narcisten. Het heeft niet alleen extreme gevolgen voor het doelwit, maar voor de hele maatschappij.

Slachtoffers hebben daarbij ook te vaak te maken met harde en onterechte oordelen van een onwetende omgeving. En soms wordt de familie en/of vriendengroep van het slachtoffer zo ‘bewerkt’ door de narcist dat zij hun eigen dierbare de rug toekeren. Zo ver kunnen de manipulaties en brainwashing gaan.

Slachtoffers Worden Nog Vaak als Schuldige Gezien

Helaas leven we in een wereld waarin ‘blaming the victim’ nog overal en dagelijks voorkomt. Op alle mogelijke manieren. En opvallend is hoe vaak gewetenloze manipulators een hand boven het hoofd wordt gehouden en zelfs meer steun en begrip krijgen dan de slachtoffers van emotioneel geweld, vooral als ze een bepaalde aanhang en populariteit bezitten.

Want als slachtoffer ‘zul je het wel over jezelf hebben afgeroepen’ of ‘er moet iets in jou zijn dat jij dit misbruik aantrekt’. Alsof misbruik ooit te rechtvaardigen is. Maar helaas is deze opvatting nog veel te gangbaar.

En dan de populaire maar oh zo toxische opvatting: de narcist of psychopaat ‘is ook maar een mens met een trauma’, dus daar moeten we begrip en empathie voor hebben. Fout! Heel gevaarlijk en naïef.

Ik verbaas me er steeds weer over hoe snel en vaak mensen geneigd zijn gewetenloze, zelfs sadistische manipulators te verdedigen tegenover slachtoffers wiens leven totaal kapot is gemaakt.

Het Effect van Narcistisch Misbruik bij een Doelwit

Sluipend langzaam is je niet goed voelen, jezelf niks meer waard vinden en leven met constante stress, angst, wantrouwen en verwarring normaal geworden. Langzaam ontwikkel je een vorm van PTSS, zonder het in de gaten te hebben.

Je overleeft met klachten die er langzaam maar diep in zijn geslopen en die je niet kunt duiden. Je ziet het zelf niet, of niet goed genoeg. Bovendien raken velen letterlijk verslaafd aan de relatie met een narcist. En dat maakt het nog moeilijker om los te komen. Je zit dan vast in een traumaband.

Verwarring, angstgevoelens, wantrouwen, enorme aanhoudende stress, concentratie- en slaapproblemen, laag zelfbeeld en zelfs zelfhaat zijn jouw ‘normaal’ geworden. Plus een langdurig overprikkeld zenuwstelsel. Je weet vaak lange tijd niet dat narcistisch misbruik de oorzaak van je klachten is.

Veelvoorkomende Klachten als Gevolg van Narcistisch Misbruik

• Ernstige depressie tot zelfmoordgedachten aan toe.
• Burn-out, overspannenheid, uitputting.
• Teruggetrokken leven, eenzaamheid.
• Constant op eieren lopen in het bijzijn van je partner, maar later ook bij alles en iedereen in je leven.
• Angsten of aanhoudende onbestemde gevoelens (soms onterecht gediagnosticeerd als paranoia, terwijl het gebaseerd is op reëel gevaar).
• Overgevoelig en reactief worden (getriggerd; traumarespons).
• Onzekerheid en aan alles twijfelen.
• Geen beslissingen meer kunnen of durven nemen.
• Machteloosheid en uitzichtloosheid.
• Verslaafd raken aan de dynamiek met de narcist.
• Afwisselend haat en dan weer ‘liefde’ voelen voor de narcist (cognitieve dissonantie).
• Continu bezig zijn met hem of zijn gedrag, in pogingen nog meer misbruik te voorkomen.
• Niet meer van normale dingen en mensen kunnen genieten.
• Geen aansluiting meer vinden in het gewone leven; alles is ‘upside down’.
• Constante stress en nervositeit.
• Sociaal geïsoleerd raken en diepe eenzaamheid.
• Complexe PTSS.
• Uiteindelijk ook lichamelijke ziektes.

Tot Slot

Narcistisch misbruik heeft verregaande fysieke, emotionele, sociale en financiële gevolgen. Het is belangrijk om bewustzijn te creëren over deze ernstige vorm van misbruik en de impact die het heeft op slachtoffers. Herkenning en erkenning zijn de eerste stappen naar herstel.