Weet je nog hoe geweldig en fantastisch het begon? Hoe je je voelde alsof je eindelijk iemand had gevonden die je écht zag? Iemand die alles aan je geweldig vond, die niet kon geloven dat je nog single was, die je op handen droeg en je overspoelde met aandacht, complimenten en begrip? Een soulmate? “The one’? De ware Jacob(a)?

En weet je nog hoe dat stukje bij beetje veranderde? Hoe de persoon die jou op een voetstuk plaatste, precies wist hoe dat voetstuk soms een beetje en soms volledig onder je vandaan te trappen?

Welkom in de devaluatiefase van de narcistische relatie. Die fase waarin je je afvraagt: “Ben ik gek aan het worden? Was ik altijd al zo’n verschrikkelijk mens? Of is er iets vreemds aan de hand?”

Wat is de devaluatiefase van de narcist?

De devaluatiefase is de tweede fase in de narcistische misbruik cyclus, na de “love bombing fase”. Het is de fase waarin narcisten, na je volledig te hebben ingepakt met overmatige bewondering en aandacht, systematisch beginnen met het steeds meer en eerst nog ongemerkt afbreken van je zelfbeeld en eigenwaarde.

Waarom doen narcisten dit? Omdat ze, na jou veilig ‘binnen’ te hebben gehengeld, nu hun ware behoeften kunnen vervullen, namelijk:

• Controle over je uitoefenen
• Je afhankelijk van hen maken
• Hun eigen onzekerheid op jou projecteren
• Hun constante behoefte aan drama en chaos bevredigen
• Hun fragiele ego opvijzelen door jou naar beneden te halen

De timing van de devaluatiefase kan verschillen. Bij sommige narcisten begint het langaam en subtiel na enkele weken of maanden, bij anderen kan ook het plotseling omslaan na een belangrijke mijlpaal (waarin je minder goed kunt stoppen met de relatie) zoals net na het gaan samenwonen, trouwen of zwanger worden. Wat altijd hetzelfde blijft, is het systematische karakter ervan.

Hoe herken je de devaluatiefase van de narcist?

Als je in de devaluatiefase belandt, zul je deze signalen gaan herkennen. Het zijn geen incidenten maar patronen die steeds weer terugkomen.

1. Subtiele kritiek die steeds meer toeneemt

Het begint vaak klein. Een opmerking over je kleding: “Echt, ga je dát aantrekken?” Een commentaar op je kookvaardigheid: “Mijn moeder maakt dit veel beter.” Een kleine sneer over je lach: “Je klinkt als een zeehond als je zo lacht.”

Kleine, subtiele opmerkingen die, op zichzelf genomen, niet meteen alarmbellen doen rinkelen. Maar ze stapelen zich op, als druppels die uiteindelijk een hele steen uithollen. Voordat je het weet, vraag je je af of je kleding wel goed is, of je wel kan koken, of je lach niet stom klinkt.

“How to tell someone they’re garbage without telling them they’re garbage” – dát is het meesterwerk van de narcist. “Je ziet er goed uit vandaag… voor iemand met jouw figuur.”

2. Gaslighting: je werkelijkheid wordt ontkend

“Dat heb ik nooit gezegd.” “Dat is helemaal niet zo gebeurd.” “Je bent zo overgevoelig.” “Je bent echt gek aan het worden.”

Herken je dit? Bij gaslighting in de devaluatiefase gaat de narcist actief je herinneringen, waarnemingen en gevoelens in twijfel trekken. Tot je niet meer weet wat er echt is gebeurd en wat je hebt verzonnen.

Het ergste is: het wérkt! Op een gegeven moment ga je je agenda checken, oude berichten teruglezen, of zelfs gesprekken opnemen, gewoon om te bewijzen aan jezelf dat je niet gek aan het worden bent. Spoiler alert: je bent niet gek. Je wordt gegaslight.

3. Vergelijken met anderen

“Mijn ex wist tenminste hoe ze moest flirten.” “Kijk eens naar haar, zij houdt haar figuur wel op peil na de baby.” “Je zou wat kunnen leren van mijn collega, die snapt wel hoe je een presentatie geeft.”

Iedere vergelijking is een vonnis: je bent niet goed genoeg. Of het nu gaat om je prestaties, je uiterlijk, je sociale vaardigheden of je seksuele gedrag, de boodschap is hetzelfde: anderen zijn beter dan jij.

Het bizarre? In de idealisatiefase was juist JIJ degene met wie anderen werden vergeleken. “Je bent zoveel knapper/slimmer/beter/lekkerder/liever/intelligenter dan al die anderen.” Rare flip-flop, niet? Precies.

4. Het isoleren van je support systeem

“Je moeder bemoeit zich altijd met ons.” “Je vrienden zijn eigenlijk best wel saai.” “Het lijkt wel alsof je liever bij je collega’s bent dan bij mij.”

In de devaluatiefase werken narcisten hard om jou te isoleren van iedereen die jou wel eens zou kunnen vertellen dat wat er in jouw relatie gebeurt niet oké is. Mensen die je een spiegel zouden voorhouden, die een gezond en helder klankbord voor je kunnen zijn. Narcisten zorgen ervoor dat elke ontmoeting met vrienden of familie stressvol wordt, dat er altijd ruzie van komt, tot je het dat niet meer waard vindt om met ze af te spreken. Zo drijf jij jezelf (zo lijkt het) van je eigen familie of vrienden af…

En heb je het door? Jij bent zélf degene die besluit minder af te spreken. Zo zul je jezelf vertellen dat het jouw keuze was en dat was precies de bedoeling van je narcistische partner. Sneaky, toch?

5. Jekyll & Hyde-gedrag

Een van de meest verwarrende aspecten van de devaluatiefase is hoe de narcist kan wisselen tussen ontzettend liefdevol en ronduit wreed of sadistisch, tussen bewondering en afwijzing. Het ene moment word je behandeld als een prins(es), het volgende moment als een deurmat.

Deze onvoorspelbaarheid is geen toeval. Het is een effectieve controletechniek die jou in een constante staat van angst en hoop houdt. Je gaat steeds meer op je tenen te lopen, in de hoop die ‘goede lieve en leuke versie’ van je partner terug te krijgen. De versie die, ironisch genoeg, nooit echt bestond.

Dit is hoe trauma bonding ontstaat. Je raakt steeds meer verslaafd aan die zeldzame momenten van ‘beloning’ na alle emotionele mishandeling. Zoals een gokverslaafde die maar blijft spelen voor die ene jackpot.

6. Afdwingen van schuldgevoel

“Na alles wat ik voor je gedaan heb…” “Niemand zal ooit zoveel van je houden als ik.” “Zonder mij zou je helemaal niets zijn.”

In de devaluatiefase word je constant herinnerd aan alles wat de narcist ‘voor je’ heeft gedaan en hoe ondankbaar jij bent. Zeggen ze dat niet letterlijk, dan laten ze je op dat andere manieren wel voelen. Die keer dat ze voor je zorgden toen je ziek was (en je er nog wekenlang aan herinnerd werd), die promotie die je kreeg dankzij hun ene tip (die je eigenlijk niet wilde), die vakantie die ze voor je betaalden (maar je niet mocht genieten omdat hun eigen daarin behoeften voorgingen).

Elke ‘goede daad’ komt met een prijskaartje van eeuwige dankbaarheid en schuld, vroeg of laat.

7. Het verschuiven van grenzen

Herinner je je nog je eigen normale grenzen van voor de relatie? Die dingen waar je normaal gesproken “nooit” mee akkoord zou gaan? Hoe komt het dat je nu wél dingen accepteert die je vroeger absoluut niet zou pikken?

De devaluatiefase is een meesterwerk in het verschuiven van grenzen. Beetje bij beetje, stapje voor stapje word je gedwongen je grenzen te verleggen. Zo subtiel dat je het op die momenten helemaal niet doorhebt en net zolang tot je mijlenver van je normale uitgangspunt bent verwijderd.

Het is als het verhaal van de kikker in de pan met water. Als je het water langzaam verwarmt, springt de kikker er niet uit. Hij went aan de steeds hogere temperatuur, tot het te laat is.

De emotionele impact van de devaluatiefase van de narcist

Wanneer je je in de devaluatiefase van de narcist bevindt, ervaar je een breed scala aan verwarrende , verontrustende en pijnlijke emoties:

• Verwarring: “Wat is er mis met me? Waarom ben ik niet goed genoeg? “Waarom is hij nu zo boos en was eerst zo lief? 
• Schaamte: “Hoe kon ik zo stom zijn? Waarom zie ik dit nu pas?”
• Angst: “Wat als ik inderdaad alleen overblijf? Wat als ze gelijk hebben?”
• Verlies van identiteit: “Ik herken mezelf niet meer. Wie ben ik eigenlijk?”
• Uitputting: “Ik heb geen energie meer. Ik ben zo moe van het proberen.”
• Lees over alle symptomen die vaak voorkomen bij narcistisch misbruik

Het meest verraderlijke van de devaluatiefase is dat het jou doet geloven dat JIJ het probleem bent. Dat als JIJ maar verandert, alles weer beter wordt, en als JIJ meer je best doet, alles wel weer goed komt. Spoiler number two: dat is niet zo. Jij bent niet degene die moet veranderen. Je dealt met een ervaren manipulator.

De drie stadia van devaluatie van de narcist

De devaluatiefase van de narcist verloopt meestal in drie stadia, elk met zijn eigen kenmerken en impact.

Stadium 1: Subtiele devaluatie

In dit vroege stadium van de devaluatiefase zijn de signalen zo subtiel dat je ze gemakkelijk kunt afdoen als een slechte dag, stress of een misverstand. De narcist lijkt nog steeds op de persoon waar je verliefd op werd, maar er worden kleine barstjes zichtbaar.

En dan denk je: “Relaties worden altijd  ‘normaal’ na een tijdje. Het kan niet altijd rozengeur en maneschijn zijn.” “Iedereen heeft wel mindere kanten”. Wat je niet doorhebt, is dat dit de eerste stappen zijn van een zorgvuldig geplande manipulatie en devaluatie strategie.

Stadium 2: Openlijke devaluatie

In het tweede stadium worden de maskers meer afgeworpen. De kritiek wordt directer, harder, en de manipulatie openlijker. Je begint je af te vragen wat er aan de hand is, maar de narcist heeft al zoveel twijfel in jou gezaaid dat je jezelf ervan overtuigt dat het aan jou ligt.

Je loopt op eieren, probeert conflicten te vermijden, en gaat steeds meer je best doen om de narcist tevreden te stellen. Je denkt dat als je maar perfect genoeg bent, die liefdevolle persoon van het begin weer terugkomt. Maar dat is als proberen een schaduw vast te spijkeren – het lukt gewoon niet, (of nog heel af en toe, maar dat is ook manipulatie)  hoe hard je ook je best doet.

Stadium 3: Extreme devaluatie

In het derde en meest destructieve stadium van de devaluatiefase van de narcist is de emotionele mishandeling op zijn hoogtepunt. Openlijke minachting, publieke vernedering, en totale onverschilligheid voor je gevoelens zijn de norm geworden. Je voelt je een mier of nog minder dan dat.

Je voelt je volledig gebroken en daarbij  getraumatiseerd, met een gevoel van hulpeloosheid, machteloosheid en hopeloosheid. Je gelooft nog steeds (tenzij je nu inmiddels wel ziet dat jij niet het probleem bent) dat alles je eigen schuld is, dat je dit verdient, en dat niemand anders je zou willen.

Dit is het stadium waarin veel mensen volledig vastzitten in de relatie, ondanks dat ze weten dat het heel ongezond is. De angst, twijfel en schaamte over jezelf zijn zo overweldigend dat vertrekken onmogelijk lijkt.

Waarom werkt de devaluatiefase zo goed?

De devaluatiefase van de narcist is geen willekeurige uitbarsting van wreedheid. Het is een berekende, systematische aanpak die om verschillende redenen werkt:

1. Het contrasteert enorm met de idealisatiefase: De plotselinge ommezwaai van liefdevolle aanbidding naar kritiek is zo schokkend dat je het moeilijk kunt verwerken.
2. Het speelt in op universele existentiele angsten: We zijn allemaal bang om niet goed genoeg te zijn, afgewezen te worden of alleen te eindigen.
3. Het is geleidelijk: Zoals het spreekwoord zegt: “Als je een kikker in kokend water gooit, springt hij eruit. Als je hem in koud water zet en het langzaam verwarmt, wordt hij gekookt.” Zo werkt de devaluatiefase ook.
4. Het maakt je afhankelijk: Door je eigenwaarde en jouw identiteit af te breken, maakt de narcist je emotioneel afhankelijk van hun goedkeuring en validatie.
5. Het is cyclisch: De devaluatiefase wordt vaak onderbroken door korte periodes van weer korte  idealisatie, net genoeg om je steeds weer de hoop te geven dat dingen kunnen verbeteren.

Het is belangrijk om te begrijpen dat dit proces niet jouw schuld is. Het is niet omdat je zwak bent, naïef bent of slechte keuzes maakt. De devaluatiefase werkt omdat het is ontworpen om te werken, zelfs op de sterkste, slimste mensen. Daarom is het zo belangrijk deze manipulaties door te hebben, erover te leren en jezelf ook te leren kennen en je eigen ‘koers’.

Hoe reageer je op de devaluatiefase?

Als je jezelf herkent in dit artikel, wil je waarschijnlijk weten wat je kunt doen. Hier zijn enkele stappen die je kunnen helpen:

1. Erken wat er gebeurt

De eerste stap is erkennen aan jezelf dat wat je ervaart niet normaal is en absoluut NIET past binnen een gezonde relatie. Noem het beestje bij zijn naam: emotionele mishandeling, manipulatie, devaluatie. Open je ogen.

Het klinkt simpel, maar deze erkenning kan zelfs jaren duren. We zijn zó goed in het rationaliseren, verklaren en dan verzachten van slecht gedrag, vooral van mensen van wie we houden, dat wij er onszelf slachtoffer van laten blijven…

2. Vertrouw op je gevoel

Als je intuïtie / je lichaam je vertelt dat er iets mis is, luister er dan naar. Als je je verward, angstig of waardeloos voelt in je relatie, terwijl dat vroeger niet zo was, is dat geen toeval. Het is je innerlijke alarmbel die van zich laat horen. 

De narcist zal je vertellen dat je overgevoelig, gek of paranoïde bent. Maar je gevoelens zijn zeer geldig en heel belangrijk. Begin met het durven vertrouwen van je eigen ervaringen.

3. Documenteer wat er gebeurt

Begin een dagboek waarin je de incidenten, patronen en je gevoelens noteert. Dit helpt niet alleen om gaslighting tegen te gaan (je hebt bewijs van wat er echt gebeurde), maar helpt je ook om patronen te herkennen en er meer van afstand naar te kijken.

Vaak zien we de volledige omvang van de mishandeling pas als we het zwart op wit voor ons hebben.

4. Zoek steun buiten de relatie

Neem contact op met 100% betrouwbare vrienden of familie als dat mogelijk is. Als de narcist je heeft geïsoleerd, zoek dan professionele hulp.

Soms is het horen van “wat je beschrijft is niet normaal” van een buitenstaander alles wat je nodig hebt om de situatie helderder te zien.

5. Stel grenzen (indien veilig)

Bedenk wel dat narcisten zelden grenzen respecteren, en dat het stellen van grenzen tot escalatie kan leiden. Grenzen stellen in een relatie met een ‘echte’ narcist(e) betekent meestal dat je jezelf uit die relatie moet zien te krijgen. 

Zorg voor je eigen veiligheid boven alles.

6. Ontwikkel een exitplan

Als je besluit de relatie te verlaten, doe dit dan veilig. Narcisten reageren vaak met een enorme woede, nieuwe extreme manipulatie, lastercampagnes of zelfs geweld wanneer ze controle verliezen.

Plan vooruit: zorg voor een veilige plek en veilige mensen om je heen om naartoe te gaan, zet financiën apart, en verzamel belangrijke documenten. Vertel (uitsluitend) betrouwbare mensen over je plannen.

7. Focus op herstel

Of je nu besluit te blijven of te gaan, begin met het herstellen van je eigenwaarde. Omring jezelf met positieve invloeden, zoek professionele hulp, en wees geduldig met jezelf.

Herstel van narcistisch misbruik is een langdurig proces, geen gebeurtenis, geen quick fix. Het zal tijd en inzet kosten, maar je kunt en zult herstellen.

Na de devaluatiefase: wat komt erna?

Na de devaluatiefase, als je in de relatie blijft, volgt vaak een van deze scenario’s:

1. De wegwerpcyclus (discard phase): De narcist heeft je volledig uitgeput en is klaar om verder te gaan. Ze verbreken abrupt de relatie, vaak plotseling en wreed, zonder uitleg om direct naar een nieuwe bron van aandacht en bewondering te gaan (die waren ze meestal al een tijdje achter jou rug om aan het lovebomben; dat wordt het volgende slachtoffer).
2. De hoovers: De narcist probeert je terug te krijgen vaak een periode nadat ze je hebben gediscard. Dit kan na een week, dit kan na 6 maanden, dit kan zelfs nog na 10 jaar (ik heb ze allemaal meegemaakt).  Ze “stofzuigen” (hooveren) je terug in de relatie met beloften van verandering, overmatige liefdesverklaringen of manipulatie door middel van schuldgevoel. Of, gewoonweg door te starten met koetjes en kalfjes praat, gewoonweg om je te ‘temperaturen’ > kijken of je nog gevoelig voor ze bent en de deur nog op een kier hebt.
3. De eindeloze cyclus: Een patroon van idealisatie, devaluatie, discarden, en weer terug hooveren kan jarenlang en zelfs een levenlang doorgaan als je het toelaat.

Het goede nieuws is dat je deze cyclus kunt doorbreken. Elke dag, elk moment heb je de kans om voor jezelf te kiezen, om te herkennen wat er gebeurt, en om stappen te zetten richting een gezonder leven.

Wanneer je door de mist heen kunt kijken

Het meest bevrijdende moment komt wanneer je de devaluatiefase kunt herkennen voor wat het is: een tactiek, manipulatie, wreedheid. Geen waarheid over wie je bent.

Die opmerkingen over je uiterlijk? Niet waar. Die kritiek op je persoonlijkheid? Niet waar. Het gevoel dat je niets waard bent? Niet waar.

De devaluatiefase zegt alles over de narcist zelf en niets over jou. Het is hun eigen leegheid onzekerheid, hun behoefte aan controle, hun onvermogen om echte intimiteit te ervaren.

Jij bent meer dan wat ze over je zeggen. Sterker nog, het feit dat ze zoveel moeite moeten doen om je naar beneden te halen, zegt veel over hoe krachtig je eigenlijk bent.

Klaar om je eigenwaarde terug te claimen?

Als je jezelf herkent in de devaluatiefase van narcistisch misbruik, weet dan dat je niet alleen bent en dat er hoop is. Het proces van herstel begint met het herkennen van wat er is gebeurd en het begrijpen dat het niet jouw schuld is.

In mijn online traject “Van Traumaband naar Vrijheid, jouw weg uit Narcistisch Misbruik” werk je niet aan het begrijpen van de narcist, maar aan het begrijpen van jezelf in deze situatie en relatie, je werkt aan het herontdekken van jezelf. We focussen op:

• Het herkennen en doorbreken van je eigen patronen in de fases van lovebombing, devaluatie en discard.
• Het herbouwen van je zelfvertrouwen en eigenwaarde
• Het ontwikkelen van gezonde grenzen die niemand meer mag overschrijden
• Het loskomen van de verslavende cyclus van narcistisch misbruik
• Het uitzetten van je eigen nieuwe koers die stormvast gaat worden
• Het vinden van je eigen stem en het vertrouwen op je eigen gevoel

Dit is geen traject over hen, de narcist, maar over jou als je met narcisten te maken krijgt – over hoe je je eigenwaarde terugvindt die ze systematisch hebben proberen af te breken. En hoe jij een nieuwe koers voor jezelf uitstippelt. Want de beste wraak is niet alleen weglopen, maar volledig herstellen, manipulatieproof worden en een leven opbouwen waar zij geen toegang meer toe hebben en nieuwe narcisten ook niet meer zullen krijgen.

Meer weten over dit traject? Klik hier voor alle informatie over de cursus, investering en ervaringen van eerdere deelnemers.