Cognitieve Dissonantie: De Strijd in Hoofd en Hart

Cognitieve dissonantie verwijst naar de stress die ontstaat wanneer je voortdurend sterke, tegenstrijdige overtuigingen of gevoelens ervaart. Deze innerlijke conflicten leiden tot twijfel en kosten veel energie. Daarnaast houden deze tegenstellingen veel mensen gevangen in toxische situaties of relaties waarin ze verstrikt zijn geraakt.

Inhoud

• Psychisch misbruik: De verschillende vormen
• Cognitieve dissonantie in relatie tot psychisch misbruik
• Tegenstrijdige dingen uiten
• Cognitieve dissonantie houdt jou gevangen
• De rol van bevestigingsbias
• De gevolgen van cognitieve dissonantie bij psychisch misbruik
• Cognitieve dissonantie bij omstanders van een slachtoffer
• Cognitieve dissonantie: Constant aanhoudende twijfel
• Het belang van erkenning en steun voor slachtoffers

Opmerking: Overal waar ‘hij’, ‘hem’ of ‘zijn’ wordt gebruikt in de tekst, kun je vervangen door ‘zij’ of ‘haar’ als het een vrouwelijke narcist of manipulator betreft.

Psychisch Misbruik: De Verschillende Vormen

Psychisch of narcistisch misbruik kan vele vormen aannemen. Denk aan intimidatie, manipulatie, isolatie, vernedering, bedrog, bedreiging (fysiek, emotioneel of psychisch), word salad en gaslighting. Het kan worden toegepast door één manipulerend persoon (vaak iemand met narcistische trekken of een persoonlijkheidsstoornis) of een groep. Dit leidt tot ernstige psychologische schade bij het doelwit of slachtoffer.

Wanneer iemand met toxisch gedrag deze manipulaties afwisselt met ‘liefdevol’ gedrag, ontstaat er uiteindelijk cognitieve dissonantie bij het doelwit.

Cognitieve Dissonantie in Relatie tot Psychisch Misbruik

Cognitieve dissonantie treedt op wanneer je tegenstrijdige overtuigingen en gevoelens ontwikkelt over jouw situatie en de persoon die jou misbruikt. Dit kan je partner zijn, maar ook een ouder, familielid, collega of werkgever. Enerzijds voel je woede of afkeer door de manier waarop hij jou vernedert, bedriegt en manipuleert. Tegelijkertijd voel je liefde, verlangen en mogelijk medelijden omdat hij zich ook heel lief kan gedragen.

Deze twijfel zorgt ervoor dat je gevangen blijft in je eigen tegenstrijdige gevoelens. Het verwart je en weerhoudt je ervan rationeel na te denken, gezonde beslissingen te nemen of grenzen te stellen. De afwisseling tussen misbruik en ‘liefde’ veroorzaakt cognitieve dissonantie, waardoor je de realiteit uit het oog verliest en het misbruik niet goed kunt duiden.

Tegenstrijdige Dingen Uiten

In gesprekken met mijn cliënten hoor ik hen vaak tegenstrijdige dingen zeggen over hun situatie of partner. Bijvoorbeeld: “Hij bedriegt me keer op keer, negeert me vaak of spreekt me dagelijks kleinerend toe, maar hij is ook heel lief voor me.”

Iemand die daadwerkelijk lief is, doet natuurlijk nooit langdurig of structureel de dingen uit het eerste deel van die zin. Die twee kunnen niet naast elkaar bestaan. Gebeurt dit wel, dan is het ‘lieve’ gedrag geen liefde, maar manipulatie. Er is een groot verschil tussen iemand die inherent lief is en iemand die soms, tussen het misbruik door en altijd met een verborgen agenda, lief doet. Die afwisseling tussen liefde en emotionele pijn veroorzaakt jouw tegenstrijdige gevoelens: de cognitieve dissonantie.

Cognitieve Dissonantie Houdt Jou Gevangen

Cognitieve dissonantie kan ertoe leiden dat je het misbruik rationaliseert en de impact ervan minimaliseert. Je blijft vasthouden aan de relatie met je misbruikende partner, ondanks de schadelijke effecten. Je blijft zijn gedrag verklaren en goedpraten. Zo houd je jezelf gevangen in een zeer toxisch web dat je eigenlijk niet mag tolereren, maar toch eindeloos blijft doen.

Het is daarom van cruciaal belang dat je je hiervan bewust wordt. Je blijft jezelf anders eindeloos voor de gek houden. Deze verwarrende tegenstellingen in je brein en gevoel houden je gevangen in een schadelijke relatie. Het is belangrijk dat je de harde realiteit gaat zien en erkennen.

De Rol van Bevestigingsbias

Bevestigingsbias is een vooringenomenheid waarbij we geneigd zijn informatie te zoeken en te interpreteren op een manier die onze eigen overtuigingen en gevoelens bevestigt. Informatie die deze overtuigingen tegenspreekt, verwerpen we vaak. Dit kan leiden tot het negeren van bewijs dat in strijd is met onze bestaande overtuigingen. Het versterkt de cognitieve dissonantie in situaties van psychisch of narcistisch misbruik en grensoverschrijdend gedrag.

Je ziet dit bijvoorbeeld veel gebeuren in de media wanneer een bekende persoon is aangeklaagd voor misbruik of grensoverschrijdend gedrag. Fans die deze persoon hoog hadden zitten, kunnen dit nieuws vaak niet geloven. Ze verzetten zich tegen het slachtoffer dat deze tegenstrijdige boodschap brengt, zelfs als er bewijs is.

De Gevolgen van Cognitieve Dissonantie bij Psychisch Misbruik

Als blijkt dat de aanklacht waar of bewezen is—iets wat in zulke zaken vaak moeilijk of onmogelijk is—hebben veel mensen nog steeds moeite met deze realiteit. De cognitieve dissonantie zorgt ervoor dat het slachtoffer niet wordt geloofd, gehaat wordt of voor leugenaar wordt uitgemaakt.

Deze ontkenning van de buitenwereld is een vorm van cognitieve dissonantie. Mensen kunnen het beeld dat ze altijd van de bekende persoon hadden niet loslaten nu er een andere realiteit blijkt te bestaan. Hierdoor krijgt het slachtoffer geen erkenning.

Dit is traumatisch voor een slachtoffer en veroorzaakt extra trauma bovenop het oorspronkelijke misbruik. De cognitieve dissonantie van de veroordelende buitenwereld zorgt ervoor dat veel slachtoffers niet meer naar buiten durven te treden met hun ervaringen.

Cognitieve Dissonantie bij Omstanders van een Slachtoffer

Veel slachtoffers van misbruik of grensoverschrijdend gedrag gaan al gebukt onder hun eigen cognitieve dissonantie, maar worden opnieuw slachtoffer door die van de buitenwereld. Slachtoffers die een nauwe band hadden met de dader, hebben vaak langdurig last van cognitieve dissonantie. Dit weerhoudt hen ervan hun verhaal te delen met anderen of aangifte te doen. De cognitieve dissonantie van de buitenwereld maakt het nog moeilijker om naar buiten te komen.

Cognitieve Dissonantie: Constant Aanhoudende Twijfel

Als je bij jezelf constant terugkerende twijfels en tegenstrijdige gevoelens ervaart over het gedrag van je partner, zie dit dan als een alarmbel. Neem die gevoelens serieus en word je hiervan bewust. Vooral de constante tegenstrijdigheid is een duidelijk signaal. Als iemand inherent lief en integer is, zou deze voortdurende twijfel niet ontstaan.

Het Belang van Erkenning en Steun voor Slachtoffers

Het is belangrijk om cognitieve dissonantie en (seksueel, psychisch of narcistisch) misbruik bij jezelf of anderen te herkennen en te begrijpen om jezelf uit deze situatie te redden of slachtoffers te ondersteunen.

Slachtoffers moeten worden aangemoedigd om hun situatie realistisch te bekijken en te erkennen dat het misbruik niet hun schuld is. Het is essentieel dat ze begrijpen dat er daadwerkelijk sprake is van misbruik. Veel slachtoffers hebben door cognitieve dissonantie moeite om dit in te zien. Ze hebben steun nodig bij het nemen van stappen om zichzelf te beschermen en te herstellen.