Cognitieve dissonantie: de strijd in hoofd en hart
Cognitieve dissonantie is een toestand die verwijst naar de stress die ontstaat als je steeds sterk tegenstrijdige overtuigingen of gevoelens ervaart. Deze stress kan leiden tot verandering van je gedrag om maar van die tegenstrijdigheid af te komen. Die innerlijke tegenstrijdige gevoelens en gedachtes geven veel twijfel en kosten veel energie en denkruimte. Daarnaast houdt die tegenstelling in gevoelens en gedachtes veel mensen eindeloos vast in de toxische situatie of relatie waarin ze verstrikt zijn geraakt.
Inhoud:
- Psychisch misbruik: de verschillende vormen
- Cognitieve dissonantie in relatie tot psychisch misbruik
- Tegenstrijdige dingen uiten
- Cognitieve dissonantie houdt jouw gevangen
- De rol van bevestigingsbias
- De gevolgen van cognitieve dissonantie bij psychisch misbruik
- Cognitieve dissonantie ook zichtbaar bij omstanders van een slachtoffer
- Cognitieve dissonantie; constant aanhoudende twijfel
- Het belang van erkenning en steun voor slachtoffers
- Overal waar ik ‘hij, hem of zijn’ gebruik in de tekst kun je vervangen door ‘zij of haar’ als het een vrouwelijke narciste / manipulator betreft
Narcistisch of psychisch misbruik: de verschillende vormen
Narcistisch of psychisch misbruik kan vele vormen aannemen. Zoals je in dit blog al over diverse vormen van manipulaties kunt lezen, kun je denken aan intimidatie, manipulatie, isolatie, vernedering, bedrogen worden, bedreiging (fysiek, emotioneel of psychisch) wordsalad en gaslighting. Het kan worden toegepast door één manipulatieve persoon (vaak iemand met narcistische trekken of zelfs de persoonlijkheidsstoornis) of een groep. Het kan leiden tot ernstige psychologische schade bij het doelwit of slachtoffer.
Als zo’n persoon met toxisch gedrag dit soort manipulaties steeds afwisselt met ‘liefdevol’ gedrag naar degene die hij manipuleert, ontstaat er uiteindelijk cognitieve dissonantie bij het doelwit.
Cognitieve dissonantie in relatie tot narcistisch misbruik
Cognitieve dissonantie treedt op als je tegenstrijdige overtuigingen en gevoelens ontwikkelt over jouw situatie en degene die jou misbruikt. Dit is meestal je partner of een andere naaste zoals een ouder, familielid, collega, werkgever etc . Je voelt enerzijds enorme woede of afkeer naar je naaste door de manier waarop hij jou vernedert, bedriegt en manipuleert. Tegelijk voel je liefde, verlangen en mogelijk ook medelijden naar hem of haar omdat hij zich ook heel lief kan gedragen.
Die twijfel en tegenstelling, zorgt ervoor dat je in die twijfel gevangen blijft. Het verwart je en het weerhoudt jou van rationeel nadenken en gezonde beslissingen nemen of überhaupt grenzen stellen. De afwisseling tussen misbruik en “liefde” veroorzaakt cognitieve dissonantie waardoor je de realiteit uit het oog verliest en het misbruik niet goed kunt duiden.
Tegenstrijdige dingen uiten
In gesprek met mijn clienten, hoor ik hen (ik zelf idem, toen ik nog in het narcistische web zat) heel tegenstrijdige dingen zeggen over hun situatie of partner. Bijvoorbeeld: “Hij bedriegt me keer op keer, hij negeert me vaak of hij spreekt me dagelijks kleinerend toe, maar hij is ook heel lief voor me”…
Iemand die daadwerkelijk echt lief ís, doet natuurlijk nooit (langdurig of structureel) de dingen uit het eerste deel van deze zin. Die twee kunnen niet naast elkaar bestaan. Gebeurt dit wel dan is het ‘lieve deel’ geen liefde, maar manipulatie. Er is namelijk een groot verschil tussen iemand die daadwerkelijk inherent lief is of iemand die soms, tussen het misbruik door en altijd met een agenda, lief doet. Die afwisseling tussen liefde en emotionele pijn, veroorzaakt jouw tegenstrijdige gevoelens, de cognitieve dissonantie.
Cognitieve dissonantie houdt jouw gevangen
Cognitieve dissonantie kan ertoe leiden dat jij het misbruik dat je ondergaat gaat rationaliseren en de impact ervan op jou gaat minimaliseren. Je blijft hierdoor vasthouden aan de relatie met je misbruikende en manipulerende partner ondanks de schadelijke effecten ervan. Je blijft eindeloos het gedrag van je partner verklaren en goedpraten. Zo hou jij jezelf gevangen in een zeer toxisch web, wat je ‘gewoonweg’ niet mag tolereren maar toch eindeloos blijft doen.
Heel schadelijk en gevaarlijk dus; cognitieve dissonantie. Het is heel belangrijk dat jij je hiervan bewust wordt als je hier last van hebt. Je blijft jezelf dan eindeloos voor de gek houden. Daar komt het cru gezegd op neer. Cognitieve dissonantie, dus de verwarrende tegenstellingen in je eigen brein en gevoel houden jou gevangen in een schadelijke relatie. Het is belangrijk dat jij je de (harde) realiteit gaat zien en erkennen.
Bevestigingsbias bij cognitieve dissonantie
Bevestigingsbias is vooringenomenheid waarbij we geneigd zijn informatie te zoeken en te interpreteren op een manier die onze eigen overtuigingen en gevoelens bevestigt. Alle informatie die die informatie of dat gevoel tegenspreekt, zijn we geneigd te verwerpen. Dit kan leiden tot het negeren van bewijs dat in strijd is met die langer bestaande overtuigingen. Het versterkt de cognitieve dissonantie in situaties van psychisch/narcistisch misbruik en grensoverschrijdend gedrag.
Je ziet dit tegenwoordig bijvoorbeeld veel gebeuren in de media als een bekende populaire persoon is aangeklaagd voor misbruik of grensoverschrijdend gedrag. De meeste mensen of ‘fans’ die deze persoon in hun eigen beleving langdurig ‘heel hoog hadden zitten’, zijn dan niet in staat dit nieuws over hun ‘idool’ te geloven (even los van bewezen schuld of onschuld). Zij gaan zich dan tegen het slachtoffer, die die tegenstrijdige boodschap brengt, verzetten, ook als deze gelijk of bewijs heeft.
Cognitieve dissonantie ook zichtbaar bij omstanders van een slachtoffer
Ter illustratie:
Als blijkt dat de aanklacht waar of bewezen is (iets wat overigens in zulke zaken moeilijk of onmogelijk is. Dus ‘niet bewezen’ betekent niet automatisch onschuldig!), dan nog hebben veel mensen hardnekkig moeite met deze realiteit. Dan ‘kickt’ de cognitieve dissonantie in waardoor het slachtoffer niet wordt geloofd of zelfs gehaat en voor leugenaar uitgemaakt.
Ook die ontkenning van de buitenwereld op het verhaal van een slachtoffer is cognitieve dissonantie van deze mensen. Ook zij kunnen het beeld wat zij altijd hadden over die bekende persoon niet loslaten nu er een andere, volgens hun eigen beeld niet strokende realiteit blijkt te bestaan. En dus, krijgt (het verhaal van) het slachtoffer geen erkenning.
Dit is traumatisch voor een slachtoffer en veroorzaakt trauma bovenop het al oorspronkelijke trauma van het misbruik. De cognitieve dissonantie van de veroordelende buitenwereld (die zich niet bewust is dat zij dit ook hebben) zorgt ervoor dat veel slachtoffers niet meer naar buiten durven te treden met hun ervaringen.
Veel slachtoffers van misbruik of grensoverschrijdend gedrag gaan al gebukt onder hun eigen cognitieve dissonantie, maar worden opnieuw slachtoffer door dat van de buitenwereld.
Veel slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag en misbruik (seksueel, emotioneel of psychisch) als dit gebeurde door iemand waar ze een nauwe band mee hadden, hebben zelf ook langdurig last van cognitieve dissonantie. Dit houdt hen zowieso al tegen hun verhaal te delen met anderen of aangifte te doen. Juist omdat dit zo in strijd is met hun eigen positieve of loyale gevoelens voor de dader. Als je dan ook nog te maken krijgt met de cognitieve dissonantie (vooringenomenheid) van de buitenwereld voelt het (en is het ook) heel bedreigend om met je verhaal naar buiten te komen.
Cognitieve dissonantie; constant aanhoudende twijfel
Als je bij jezelf constant terugkerende twijfels en tegenstrijdige gevoelens ervaart over het gedrag van je partner, zie dit dan als alarmbel. Neem die tegenstrijdige gevoelens vooral serieus. Word je bewust hiervan. Vooral de constante tegenstrijdigheid is dé alarmbel. Als iemand namelijk inherent lief en integer is, zou deze constante twijfel in jezelf nooit ontstaan.
Het belang van erkenning en steun voor slachtoffers
Het is daarom belangrijk om cognitieve dissonantie en (seksueel, maar zeker ook psychisch of narcistisch) misbruik in jezelf of bij anderen te erkennen en te begrijpen om jezelf uit deze situatie te redden of slachtoffers te kunnen ondersteunen.
Slachtoffers moeten worden aangemoedigd om hun situatie realistisch te gaan bekijken en te erkennen dat het misbruik niet hun schuld is. En eerder nog, hen te laten begrijpen dat er daadwerkelijk sprake is van misbruik. Veel slachtoffers en misschien ook jij als je dit leest, hebben langdurig moeite (door de cognitieve dissonantie) om het ook als zodanig te zien. Ze hebben ook steun nodig bij het nemen van stappen om zichzelf te beschermen en te herstellen.
